Zacznijmy od cynicznej półprawdy (wszystkie prawdy cyniczne są półprawdami, ale że nie bardzo wiadomo czym jest prawda, lepsza cyniczna półprawda w garści i niż wieczysta filozofia na dachu):

Pieniądze szczęścia nie dają tym, którzy ich nie mają.

Ten cynicyzm rządzi do pewnego stopnia (widzicie, jestem dzisiaj w nastroju ugodowym), naszym postępowaniem i określa nasze (zazwyczaj błędne) wybory życiowe. Pieniądze są zresztą przedmiotem, którego sama obecność, czyni ludzi bardziej skłonnymi do przyjmowania postawy cynicznej. Mam przyjaciela? Dobrze — możemy się napić i zakąsić! Ale co zrobić, jeżeli przyjaciel poprosi o pożyczenie grubszej gotówki? Tutaj pojawiają się trudności. Kochajmy się jak bracia, liczmy się jak Żydzi (no i co ja poradzę, że tak się mówi?). Pieniądze mają tę właściwość, że schładzają stosunki między ludzkie, czynią je bardziej rzeczowymi i poważnymi aż do zarzygania. Ten, kto ma pieniądze jest traktowany z nabożną czcią przez tych, którzy ich nie mają. Uważa się, że umiejętność robienia pieniędzy jest czymś rzadkim i godnym pozazdroszczenia. Czy słusznie?

Grecy mieli w tych sprawach odmienne zdanie. Okazuje się, że naród, który do pewnego stopnia, stworzył naszą cywilizację i kulturę miał pieniądze głęboko w pogardzie, a czcią otaczał biedę. Nie to żebym był naiwny. Pewnie, że poszczególni Grecy chcieli mieć hajs pod ręką i robili wszystko żeby załatać ubytki we flocie. To jasne — 90 procent Greków, to były zwykłe buce, które nie odróżniłyby intelektualizmu moralnego Sokratesa od worka ziemniaków. Jednak zasadniczo kultura grecka była kulturą ubóstwa.

Już wiesz dlaczego nie lubisz iPhonów! Oto ich ciap… śniady twórca

Powody, dla których, zdaniem Greków, lepiej hajsu unikać i nie liczyć zbytnio na flotę w kieszeni, wyliczył Lukian z Samosat, chociaż sam nie był pełnoplemnikowym Grekiem, ale Syryjczykiem, czyli pasożytem z Bliskiego Wschodu, tak jak Steve Jobs (jego tatuś nazywał się Abdul Fattah Jandali i był syryjczykiem, nie wiedzieliście?) Przybywają do Europy i bezczelnie, bez naszego pozwolenia, wzbogacają naszą kulturę! Czy ten horror nigdy się nie skończy?!

Wracam, do rzeczy. Jakie to powody skłaniały Greków do pogardzania nędznym groszem?

Lukian Syryjczyk— wzbogacił kulturę europejską o wiele arcydzieł, a mógł zabić.

Lukian rozprawia się z zabobonem głoszącym, że lepiej mieć pieniądze, niż ich nie mieć w dialogu pt. Tymon, albo mizantrop. Tytułowy Tymon to koleżka, który był kiedyś bogaty, ale stracił cały majątek, w wyniku czego stał się on ziejącym nienawiścią do ludzi odludkiem. Bogowie postanawiają jednak naprawić szkody, jakie ich zarządzenia wyrządziły biednemu bankrutowi i wysyłają mu walutę w postaci spersonalizowanego Dostatku. Przelew ma być wykonany przez Hermesa, który w drodze z nieba (czy tam z Olimpu…) na ziemię ucina sobie pogawędkę ze zantropomorfizowanym kolegą, przy której boki można zrywać jak świeże wiśnie. Z rozmowy tej można wysnuć takie oto wnioski:

Pieniądze nie są nagrodą za cnotę

Niektórzy uważają, że pieniądze mają szansę zarobić tylko ci, którzy są inteligentni i pracowici, choć skądinąd wiadomo, że hajs dostaje się za zwyczaj w łapy zwyczajnym bucom, którzy akurat mieli szczęście (albo pecha, zależy jak na to spojrzeć), że zaczęli robić coś, co komuś tam innemu było akurat potrzebne, a nikomu innemu nie chciało się tego robić. Pieniądze dostają się też w łapy ludzi, których jedyna zasługa polega na tym, że mieli rodziców, którym wpadły one w łapy wcześniej, w taki sam zresztą niezasłużony sposób. Pełną świadomość tego stanu rzeczy mieli Grecy, którzy jednogłośnie twierdzili, że bogactwo jest ślepe i dlatego nie trafia do tych, do których powinno. Oto jak całą rzecz wyjaśnia Lukianowy Dostatek:

Hermes: A kiedy na własnych nogach idziesz, to jak odnajdujesz drogę, skoroś taki ślepy? Jak poznajesz tych, do których cię śle Zeus jako wybrańców godnych bogactwa?
Dostatek: Alboż sądzisz, że ja ich w istocie odnajduję i rozpoznaję? Nigdy w świecie! Przecieżbym nie pominął Arystydesa, a nie poszedł do Hipponikosa, Kalliasa – i wielu innych Ateńczyków, obola nawet niewartych.
Hermes: No, ale co robisz, kiedy cię wyślą?
Dostatek: Błąkam się i łażę tu i tam, aż wreszcie niepostrzeżenie natknę się na kogoś. I ten pierwszy lepszy, na drodze spotkany, zabiera mię ze sobą do domu i zatrzymuje, a tobie, Hermesie, za niespodziewane szczęście cześć oddaje.
Hermes: A czy przez to nie wprowadzasz w błąd Zeusa, który sądzi, że zgodnie z jego wolą użyczasz dostatków tym, których on za godnych tychże uzna?
Dostatek: Dobrze mu tak, mój drogi! Czemu, wiedząc, żem ślepy, posyła mnie, bym szukał czegoś, czego znaleźć niepodobna, co od dawna znikło ze świata, co tak jest niewyraźne, drobne, iżby go nawet Lynkeus łatwo nie dojrzał. A że dobrych tak mało, złych zaś masy całe, i to najważniejsze stanowiska zajmujących, w miastach, snadniej na tych ostatnich w swych wędrówkach natrafiam i w ich wpadam sidła.

Bogactwo zrobi z ciebie gorszego człowieka

Ten młody człowiek wkrótce będzie bogaty i szczęśliwy

Prof. Paul Piff (nie wymyśliłem tego nazwiska, tak właśnie głupio się nazywa) z Berkeley wraz z kolegami postanowili sprawdzić, jak na postawy moralne ludzi wpływa oddane do ich dyspozycji bogactwo. Zorganizowali w tym celu eksperyment polegający na tym, że poproszono dwie osoby o zagranie w grę Monopoly, przy czym jednej z nich dano dwa razy więcej pieniędzy i pozwolono, jeśliby chciała, rzucać dwiema kostkami zamiast jednej. Co się okazało? Najpierw “bogaty” gracz zaczął bardzo głośno, demonstracyjnie głośno stukać swoim pionkiem przy poruszaniu. Potem zaczął wpierdzielać więcej pozostawionych do dyspozycji obu graczy precelków. W końcu zaczął być chamski i zaczął polewać z “biednego” współzawodnika. Co ciekawe na końcu, kiedy zapytano uczestników o przebieg partii, “bogaci” tłumaczyli eksperymentatorom, dzięki jakiej to genialnej strategii zdobyli przewagę nad przeciwnikami. Wniosek: bogactwo zrobi z ciebie bezczelnego, żarłocznego i na dodatek tępego buca.

Bogaty precelkożerca w akcji

Dlaczego tak się dzieje? Mniejsza o wyjaśnienie naukowe. Oto jak sprawę metaforycznie objaśnia Dostatek:

Skoro ten ktoś po raz pierwszy napotkany otworzy drzwi i przyjmie mnie do siebie, to wraz ze mną wciska się do wnętrza niepostrzeżenie Zarozumiałość, Głupota, Próżność, Zniewieściałość, Buta, Ułuda itd. itd. Gdy cała ta czereda opanuje jego duszę, podziwia to, co podziwu nie jest godne, i pożąda tego, przed czy uciekać należy […]

Bieda uczyni cię mocniejszym

Człowiek od początku swojej historii, nawet wtedy, gdy mieszkał jeszcze na swoim własnym drzewie genealogicznym i na chleb mówił bep, żył pod ciągłym ciśnieniem. Czegoś zawsze miał za mało. A to żarcia, a to ubrań, a to narzędzi. Ekonomiści wymyślili na określenie tego fenomenu nazwę, która niestety po polsku kojarzy się z kolorem brązowym — rzadkość (scarcity). Fakt, że wszystkiego było zawsze za mało, a rzeczy potrzebne występowały rzadko, zmuszał człowieka do myślenia, wyzwalał jego energię i kazał mu robić rzeczy, których nikt by się po “trzecim szympansie” nie spodziewał. Bieda (rzadkość w kieszeni) sprawia też, że ludzie są wobec ciebie bardziej szczerzy. Nie mają żadnego interesu w pochlebstwach, więc spuszczają gacie i walą ci prawdę na głowę prosto z mostu.

Wszystko to sprawia, że życie biedaka jest prawdziwsze i bardziej rześkie niż życie kogoś, kto śpi na kasie. Bo pomyślcie sami. Co się dzieje z przyzwyczajoną do wysokich ciśnień rybą głębinową, którą nagle rybak wyciągnie na powierzchnie? Musi skubana wykitować od nadmiaru wewnętrznych ciśnień. Daj człowiekowi wszystkiego pod dostatkiem, a nie trzeba go będzie dobijać…

Lukian wkłada swoją pochwałę Biedy w usta mizantropa Tymona:

Bieda znojem mię hartowała prawdziwie godnym męża, w obcowaniu ze mną szła drogą prawdy i otwartości, pracującemu tego, co potrzebne, dostarczała, ucząc gardzić mnogimi zbędnymi rzeczami, w życiu na siebie samego jedynie liczyć mi kazała i wskazywała, co jest tym skarbem moim, którego ani łaszenie się pochlebcy, ani pogróżki denuncjatora, ani srożenie się tłumu, ani głosowanie zgromadzenia narodowego, ani zasadzki tyrana wydrzeć mi nie są w stanie.

Bogactwo zrobi z ciebie niewolnika

Historia stara jak świat: Młody człowiek pracuje w pocie czoła “u pana” prywaciarza. Po jakimś czasie świta mu w głowie nieodpowiedzialny pomysł: “A może by tak przejść na swoje i założyć własny interes? Nie trzeba będzie nikogo prosić o urlop, zyskami dzielić się trzeba tylko z fiskusem. Żyć nie umierać!” O naiwności! Już po kilku miesiącach przekonuje się bęcwał, jak ciężko jest lekko żyć. Zatęskni wkrótce do ośmiu godzin pracy. Ze łzą w oku wspominać będzie wypłatę wpływającą w formie wpłaty na konto. Dowie się tego i owego o tym jak działa konkurencja, a także o tym, że owoce jego pracy i tak zJE ZUS. Już wkrótce “bizmesmem” pożałuje gorzko swojej lekkomyślności i odepchnie z pogardą życie na grubo i Dostatka, mówiąc za Tymonem:

Dostatek już od dawna tysiączne na mnie sprowadzał nieszczęścia: w ręce pochlebców mię wydał, ściągał przeciwko mnie spiskowców, nienawiść ku mnie budził, rozkoszami mię psuł, zazdrości przedmiotem czynił, wreszcie naraz porzucił tak przeniewierczo, tak zdradziecko! Poczciwa natomiast Bieda znojem mię hartowała prawdziwie godnym męża, w obcowaniu ze mną szła drogą prawdy i otwartości, pracującemu tego, co potrzebne, dostarczała, ucząc gardzić mnogimi zbędnymi rzeczami, w życiu na siebie samego jedynie liczyć mi kazała i wskazywała, co jest tym skarbem moim, którego ani łaszenie się pochlebcy, ani pogróżki denuncjatora, ani srożenie się tłumu, ani głosowanie zgromadzenia narodowego [nad podniesieniem składki ZUSowskiej —przyp. M.P.], ani zasadzki tyrana wydrzeć mi nie są w stanie.