Wielkimi krokami zbliża się pierwszy poniedziałek miesiąca, zatem spotkamy się w uświęconej tradycją formule filozoficznej kawiarenki i pogadamy o… duchach, bóstwach i samym Bogu.

Niedawno w Miejskiej Bibliotece Publicznej w Opolu odbyła się filozoficzna dyskusja panelowa zatytułowana: Co z tym Bogiem. Nie wdając się w szczegóły, chciałbym tylko wspomnieć, że trzech filozofów: buddysta, chrześcijanin i sceptyk przedstawili swoje poglądy, a debaty (czy dyskursu z serią trudnych pytań i wymianą argumentów) było tyle, co kot napłakał. Zasadniczo, spotkaniu przyświecała powszechna zgoda co do tego, że jakiś wymiar transcendentny istnieje i albo ma postać pustki (rozumianej przez buddyzm, jako miejsce potencjalności, z której może wyłonić się wszystko), albo postać Absolutu (różnorako rozumianego, tudzież nie rozumianego i nie do ogarnięcia wcale). Dziwił brak zdecydowanej ekspresji w poglądzie sceptycyzmu (aczkolwiek przemknęła tędy freudowska koncepcja), lecz widać zwyciężył duch przyjaznego spotkania (o ile takie duchy istnieją). Po cichu liczyłem, że przywołani będą filozofowie różnych epok i proweniencji oraz ścierać się będą wskrzeszeni tytani umysłu, toteż byłem lekko zawiedziony, gdy większość wypowiedzi stanowiły osobiste wyznania o podejściu do wiary, czy religii. Z drugiej strony, czyjeś subiektywne przeżycia i wyobrażenia, wygłoszone publicznie, zyskują pewną obiektywną wartość; w końcu poznanie bliżej drugiego człowieka i jego sposobu postrzegania świata rozwija również świadków tej ekshibicji.

Swoistą kontynuacją rozważań w bibliotece była, kilka dni później, rozmowa podczas spotkania Pogadalni. Więcej było w niej dyskusji o Bogu, a temat wydał się na tyle nośny, że proponuję poświęcić mu jeszcze chwilę. Na zachętę podzielę się kilkoma refleksjami. Żeby była jasność – wierzę w Boga. Ale mimo to pozwolę sobie na nieco prowokacyjne zagajenie tematu. Od czego zacząć? Może tak…

Politeizm dawnych cywilizacji nie przetrwał próby czasu. Dzisiejszy (np. w pewnych odłamach hinduizmu), przez wyznawców monoteizmu jak i ateuszy też bywa traktowany, jako błędna koncepcja wiary. A przecież pierwotne doświadczenie transcendencji różnych ludów, na różnych kontynentach, w różnych kulturach uznawało właśnie istnienie większej, lub mniejszej liczby istot duchowych. Przypisywano tym bóstwom różne funkcje, cechy i atrybuty, szeregowano i porządkowano w określonej hierarchii, oddawano im cześć, kierowano doń supliki, składano ofiary dziękczynne i przebłagalne.

Robili to prości ludzie, którzy nie kombinowali intelektualnie z religią i nie spekulowali na gruncie sacrum. Byli bardziej naturalni w wierze, otwarci na kontakt z innym, tajemniczym wymiarem, nie nosili nakładek kulturowych, obcy był im sceptycyzm. Mieli takie przeczucie, takie wewnętrzne przekonanie, szczere, prostoduszne, poparte jakimś osobistym doświadczeniem duchowym i przeżyciami. Byli bardziej zanurzeni w świecie, bardziej chłonni w jego poznawaniu. A świat, jaki odkrywali, zawierał w sobie wielość bytów duchowych. Taki po prostu był, nie inny. Bez alternatywnych koncepcji. Tak, jak w lesie było wiele drzew, tak wokół ujawniało się wiele duchów. Wielobóstwo istniało nie z wyboru, lecz dlatego, że takie rozpoznano składniki świata. Nie ważne, jakich nazw używano, to mogły być duchy, demony, idole, bogowie, aniołowie… Ludzie doświadczali ich obecności i nawet jeśli w porządku hierarchicznym, któryś z tych bytów był najpotężniejszy, to chyba nie było żadnego tak doskonałego, jak monoteistyczny Absolut.

Kto wie, czy ludzie owi nie mieli jednak racji. Może faktycznie świat zamieszkują (lub nawiedzają) liczne duchy. Z tym, że nie ma pośród nich tej istoty idealnej, doskonałej, wszechmocnej, wszechwiedzącej. Może taki byt, jak Absolut jest po prostu niemożliwy. Może w szeregu coraz doskonalszych istot najdoskonalsza na samym końcu wcale nie jest konieczna. Bo doskonałość jest zwyczajnie nieosiągalna, pod żadną postacią. Może świat transcendentny kończy się na aniołach o różnym stopniu mocy, dawniej zwanych bożkami.

A co z monoteizmem? Czyż nie jest bardziej efektem pogłębionej refleksji, niż czysto duchowym przeżyciem spotkania jeden na Jednego. Nie chodzi o to, że Jedyny Bóg został wymyślony, ale też nie o to, że odkryty. Po prostu Absolut nasunął się, jak wniosek w rozumowaniu. Logiczna konsekwencja pewnych założeń. Pytanie, czy poprawnie przyjętych. Zresztą, nie istotne. Chodzi o to, że może wydawać się czymś bardziej wydedukowanym, wypracowanym rozumowo. Czyż nie jawi się jakimś wysublimowanym konstruktem.

A teraz coś z innej beczki.

Pewien australijski kardynał – George Pell (bliski współpracownik papieża, wysoko postawiony w Watykanie) w swoim czasie grzmiał z ambony na grzechy sprzeczne z nauką moralną Kościoła, potępiając szczególnie pedofilię i aborcję (tą drugą bardziej). W grudniu 2018 roku został uznany przez sąd za winnego czynów pedofilskich. Wykorzystywał seksualnie trzynastoletnich chórzystów.

Przyszła mi do głowy pewna myśl. Mając świadomość tego, jaką wiedzą o Kościele dysponował ten hipokryta, jak pogłębione wykształcenie teologiczne zdobył, do jakich tajemnic wiary miał dostęp, jak blisko był spraw dojrzale duchowych, zadałem sobie pytanie: co trzeba wiedzieć o Bogu, żeby się go nie bać? Czego trzeba być pewnym, by na takim stanowisku dopuszczać się niegodziwości i nie obawiać konsekwencji: doczesnych, a co ważniejsze – tych wiecznych. Nasunęły mi się dwie odpowiedzi: albo należy mieć bezczelną ufność w nieskończone miłosierdzie Boga, albo przekonanie, że Go nie ma.

Zapraszamy 4 marca o godzinie 18:00 do kawiarni Pozytywka, przy ul. Czaplaka 2. Temat brzmi: duchy są, Boga nie ma. Przyjdź porozmawiać, posłuchać, pomyśleć, czy Bóg jest, nawet jeśli go nie ma – jak przewrotnie stwierdził Emil Cioran z Transylwanii.

A w pozostałe poniedziałki zapraszamy na spotkania w murach uniwersyteckich.