Właściwie powinienem zatytułować ten krótki wpis odwrotnie: Im lepszy, tym gorzej, lecz jakoś mi to źle brzmiało. Zresztą nie ma większego znaczenia, od której strony do tego podejść, bo zasadniczo nie ma większego znaczenia sam pretekst (ale cóż w ogóle ma znaczenie? – że tak filozoficznie zapytam). Zastanawialiście się kiedyś nad tym, jak zapamiętujemy ludzi?

Jeszcze będąc sztubakiem pomniejszej nyskiej podstawówki (ładne kilkadziesiąt lat temu) usłyszałem od nauczycielki spostrzeżenie, które potem znajdywało potwierdzenie w mych własnych obserwacjach przez kolejne lata edukacji. Mianowicie, że nauczyciele najszybciej zapamiętują imiona, a po latach najdłużej pamiętają uczniów, którzy są krnąbrni, niesforni i słabo się uczą. Najwyraźniej pamięć wzmacniały nerwy zszargane podczas bezskutecznych prób okiełznania delikwentów, sprawiających problemy wychowawcze i dydaktyczne. Przy okazji zauważyłem, że odwdzięczamy się tym samym; najlepiej i najdłużej pamiętamy ostrych, wymagających pedagogów, przez których w swoim czasie sporo wycierpieliśmy.

Dorosłe życie nie przyniosło wyraźnych przesłanek, aby podważyć tamte spostrzeżenia. Mamy bohaterów i antybohaterów, mamy ludzi dobrych i złych. Jednak tych drugich łatwiej nam zapamiętać. Z przeróżnych faktów historycznych pamiętamy więcej tych mrocznych, dotyczących wojennego okrucieństwa, ludobójstwa, pustoszących kraj katastrof, dziesiątkujących miasta epidemii, skrytobójczych spisków, masowych egzekucji, krwawych rebelii… A w życiu codziennym? Przecież dłużej i żywiej pamiętamy kogoś, kto wyjątkowo nas skrzywdził, niż kogoś, kto wyświadczył nam jakąś (choćby i wielką) przysługę. Jasne, że na wspomnianych stronach historii wymieniamy zarówno negatywnie oceniane postaci, jak i te pozytywne – kryterium stanowi ważność i wpływ na bieg dziejowych wydarzeń. Tego wymaga uczciwość i rzetelność kronikarza. Czy jednak uczniowie lepiej zapamiętują biogramy świętych, czy czarnych charakterów? I których na kartach historii jest więcej?

Na koniec przyjrzyjmy się życiu i śmierci (au! czy ja naprawdę tak napisałem?). Niegodziwy, okrutny człowiek żyje dajmy na to kilkadziesiąt lat, krzywdząc innych ludzi. Gdy taki nikczemnik umiera przyjmujemy to z ulgą, a nawet z niejakim zadowoleniem. Jeśli jeszcze zdąży dosięgnąć go zasłużona kara, to kwitujemy jego żywot wręcz z radością. Czyż tak trudno o przykłady, kiedy po obaleniu (lub zwykłej śmierci) tyrana, bezwzględnego satrapy, albo krwawego dyktatora, wśród ludzi wybucha fala radości. Wylegają na ulice i świętują. A jeśli dopadną zwłok despoty, to i sponiewierać je potrafią – w poczuciu tryumfu, zemsty, czy swoistej sprawiedliwości. Potem satysfakcja potrafi towarzyszyć wielu kolejnym pokoleniom. Wszak ludzie chętnie rozpamiętują historie, w których triumfuje sprawiedliwość (choćby tylko dziejowa, której przejawem jest krytyczny osąd łotra przez wieki wieków).

Można zadać sobie pytanie, czy to moralne cieszyć się z czyjejś śmierci. Z chrześcijańskiego punktu widzenia, jeśli umiera człowiek, który nie pojednał się z Bogiem, jest to sytuacja smutna. Ponieważ chrześcijaninowi powinno zależeć na tym, aby wszystkie dusze miały udział w radości życia wiecznego. Wynika to z nakazu miłości bliźniego, a nawet nieprzyjaciół i prześladowców. I nie należy patrzeć na śmierć, jak na rodzaj zasłużonej kary (w dodatku boskiej) – bo wszystkich czeka śmierć, tych dobrych również; za co byłaby to kara dla nich. No dobrze, chrześcijanin zatem – zobligowany religijnymi normami – wie, że powinien powstrzymać radość z cudzej śmierci. Inna rzecz, czy się do tego stosuje (poza tym nie wszyscy są ochrzczeni). Wygląda bowiem, że rzadko kiedy ludzie mieli w tym względzie dylematy; wystarczy przypomnieć sobie rozradowaną gawiedź podczas publicznych egzekucji złoczyńców i opryszków. Brawa, okrzyki, gwizdy, wiwaty, a niekiedy później jeszcze pieśni (no, piosenki ludowych bardów) o tym, jak to przebiegało i ile radości było z powieszenia szubrawca. Nawet jeżeli przyjmiemy, że żadną śmiercią nie wypada się napawać, to czy można przynajmniej się cieszyć z wyczekiwanego końca czyichś podłości? Czy wolno odczuwać i okazywać radość z tego, że ktoś nie wyrządzi już więcej zła? Wydaje się, że tak.

Kiedy umiera ktoś dobry, porządny i zasłużony, tłumy żałobników wypełniają cmentarz. Ludzie przeżywają smutek, ból i rozpacz. Chociaż ten człowiek czynił dobro przez kilkadziesiąt lat, trudno w takiej chwili myśleć kategoriami wdzięczności i cieszyć się, że było nam dane z tego czerpać. Trudno też po chrześcijańsku cieszyć się, że przeszedł do wspanialszej rzeczywistości. A jeśli przy tym nie doczekał się on tu, na ziemi uznania, zasłużonej pochwały, podziękowania, lub godnej nagrody, żegnamy go z poczuciem, iż zaszła jakaś niesprawiedliwość. U wielu ludzi, przez kolejne pokolenia, jego los będzie wzbudzał żal.

W skali epok życie ludzkie to krótki epizod, ale jeśli dany człek dokonywał czegoś znaczącego, jego czyny wywierają wpływ i budzą emocje przez długi czas po odejściu z tego świata. Jak wspomniałem: śmierć kogoś złego przynosi radość, a po kimś dobrym jest płacz, zgryzota i cierpienie wielu ludzi. Czyż to nie paradoks, że im ktoś lepszy, tym gorzej. Może zatem na polu moralności wcale nie warto się starać?

Zapraszamy 6 maja o godzinie 18:00 do kawiarni Pozytywka, przy ul. Czaplaka 2. Temat brzmi: im gorszy, tym lepiej. Przyjdź porozmawiać, posłuchać, pomyśleć i podzielić wątpliwość wyrażoną przez Mikołaja Gogola w słowach: Skąd mamy wiedzieć, kto z nas jest większy, kto lepszy, skoro pierwsi będą ostatnimi, a ostatni pierwszymi?

A w pozostałe poniedziałki zapraszamy na spotkania w murach uniwersyteckich.