Archiwum autora: Martinus

Etyka a emocje

Na spotkaniu Pogadalni pojawił się kiedyś pewien problem; autor przedstawił go mniej więcej następująco: człowiek tworzy lub przyjmuje pewien system etyczny, uznając go za najwłaściwszy drogowskaz w życiu, ale ten sam człowiek nie jest w stanie przewidzieć, w jakich znajdzie się okolicznościach i czy przypadkiem nie pokierują nim emocje. Czy w związku z tym, jeśli pod wpływem emocji zachowa się niemoralnie, to zaprzeczy samemu sobie? Dobre pytanie; bo faktycznie postąpi wbrew zasadom, które miały go konstytuować, wbrew systemowi etycznemu, który przyjął, jako najbardziej kongruentny.

Czy wobec tego znajdzie się w etyce miejsce na emocje? Wyraziłem wówczas przekonanie, że etyka jest, a przynajmniej powinna być bezemocjonalna. Opierać się o chłodne, logiczne rozumowanie. Nadal tak uważam. Z pewnością zgodzimy się, że kodeks etyczny winni budować ludzie mądrzy. Mądrość – choć obejmuje też wiedzę płynącą z doświadczanych uczuć – to jednak przede wszystkim kryterium rozumowe. Tworzenie etyki zatem ma być racjonalne, bo dlaczegóżby jej wytyczne miały być warunkowane emocjami. Czytaj dalej

Jestże myśl doskonalsza od myśliciela?

Człowiek pod względem intelektualnym jest najdoskonalszą istotą w znanym nam świecie. Jednakże, najdoskonalsza spośród znanych, nie oznacza, iż doskonała sama w sobie. I tu panuje zasadniczo zgoda co do tego, że człowiekowi daleko do ideału. Czy zatem możliwe jest, by jego dzieło było doskonałe? Mam przede wszystkim na uwadze wytwór umysłu. Czy zatem byt obarczony tyloma wadami i ograniczeniami, jest w stanie na rozumowej niwie wydać z siebie myśl doskonałą, myśl absolutną, przerastającą go, lepszą odeń…?

Moim zdaniem, nie.

Powyższe pytanie warto odwrócić, mianowicie: czy dzieło musi być gorsze, bardziej niedoskonałe od autora.

Moim zdaniem, tak.

Skąd takowe we mnie przekonanie? Postanowiłem rozważyć to teoretycznie na przykładzie skrajnym, to znaczy na przykładzie Absolutu. On, choć sam doskonały, nie może stworzyć czegoś doskonałego. Gdyby miał tego dokonać, tym samym stworzyłby inny byt doskonały, kolejny Absolut – a to logicznie wykluczone. Najdoskonalszy byt może być tylko jeden. Każde więc dzieło Stwórcy jest niedoskonałe. Skoro sam Absolut nie potrafi stworzyć czegoś doskonałego, to tym bardziej nie podoła temu człowiek.

Ale, czy aby na pewno? O ile w działaniach wszechwiedzącego i nieomylnego Absolutu zarówno czyn jest świadomy, jak i efekt wiadomy – o tyle w działaniach człowieka istnieje miejsce na przypadkowość. Absolut nie zrobi czegoś przypadkiem, bądź niechcący.

Cóż tedy, jeśli wynikiem załóżmy przypadku człowiek by takową bezbłędną myśl spłodził? Czy swymi niedoskonałymi narzędziami rozumowania, będzie w stanie doskonałość w niej dostrzec? Czy zdoła właściwie myśl ową ocenić, bez omyłki za idealną uznać? Wszak wydaje się, że istnieją myśli, zdania, stwierdzenia nie budzące wątpliwości, pewne, pozbawione błędu… Czy takimi są faktycznie? A może jedynie ulegamy takiemu złudzeniu? Może nie potrafimy dostrzec ich słabych punktów? Albo też nie znamy jeszcze okoliczności, alternatywnych rzeczywistości, innych wymiarów – w których by się nie potwierdzały.

Kłaniam, Martinus

Coffeelosophy I – czyli radość umierania

Pogadalnia Filozoficzna rozszerza formułę swego działania. Dotąd spotykaliśmy się w każdy poniedziałek o 17:30 w Instytucie Filozofii UO. A tematyka najczęściej wyłaniała się dość spontanicznie. Teraz nadchodzi nowe!

kawa kotPonieważ filozofię tworzą ludzie, to powinna wypuścić się ku nim. Dlatego w pierwszy poniedziałek każdego miesiąca spotkania będą przenoszone do kawiarni „Pozytywka” (ul. Czaplaka). Zaś o wiodącym wątku rozmów będziemy uprzedzać – licząc, że zaintrygujemy, zaciekawimy i skusimy do przyjścia. A filiżanka kawy to nie tylko pretekst do spotkania. To kropla rozkoszy, która pobudza rozum i łaskocze zmysły, niczym czarny kot, ocierający się dyskretnie o łydki.

Najbliższe spotkanie w formule filozoficznej kawiarenki już w pierwszy poniedziałek listopada o godz. 18:00. Temat: radość umierania. Przyjdź porozmawiać, posłuchać, pomyśleć.

W pozostałe poniedziałki zapraszamy na tradycyjne spotkania w murach uniwersyteckich. Pozwól się intelektualnie połaskotać!

Na początku był chaos

A właściwie na początku był tylko chaos, a potem już nie tylko on. I tak do dziś, i tak jeszcze długo. Bo chaos i przypadkowość oraz błąd i omylność to podstawy ewolucji, zmian i postępu. To przypadkowe zderzenia cząstek doprowadziły do połączenia się niektórych w perspektywiczne konfiguracje. To błędy w genach i mutacje umożliwiają ewolucję organizmów. Z kolei uporządkowane, bezbłędne działanie nie wykracza poza swój zakres. Odbywa się w ustalonych ramach, ze stałą efektywnością. Niczym w maszynie, która wykonuje tylko to, co jest zgodne z jej przeznaczeniem. Aby coś mogło się rozwijać, zmieniać, ulepszać, zwiększać wydajność, musi zerwać z porządkiem, stabilnością i rutyną.

Ale przecież nie wszystko jest efektem przypadku. Jak wspomniałem, na początku był tylko chaos, a potem już nie tylko on. Więc co jeszcze? Planowane działanie? Tak po prostu? Prawda, że człowiek odkąd poczuł smak władzy, chętnie z niej korzysta. Albo stara się coś kontrolować, albo radzić sobie ze skutkami tego, nad czym nie panuje. Od wieków zmaga się ze zjawiskami przyrody, zdobywa władzę nad naturą, nad swoimi ograniczeniami, nad materią nieożywioną, prawami fizyki… Przekracza kolejne granice w odkrywaniu świata, poszerza wiedzę o jego działaniu, wpływa na zachodzące procesy, doskonali się w inżynierii – w tym biologicznej, w chemii, medycynie, we wszystkich naukach. Ale dlaczego?

Kiedyś spostrzegłem, że wiele wynalazków i modernizacji zawdzięcza swoje zaistnienie ludzkiemu lenistwu. Człowiek leniwy szuka sposobu, by konieczną czynność wykonać łatwiej, lżej, szybciej, a najlepiej, żeby zrobiła się sama. Czytaj dalej

Filozof bez nadziei

Porzućcie wszelką nadzieję, którzy tu wchodzicie.

Mniej więcej takie słowa witają dusze, wkraczające do piekła – przynajmniej w Boskiej komedii. Najwyraźniej Dante uznał, iż co, jak co, ale nadzieja, chociaż jest cnotą Boską, to w tym miejscu już się na nic nie przyda. A czy gdziekolwiek indziej warta jest podsycania?

Czym ona jest? Żywienie nadziei, to liczenie na coś, co nie jest pewne. To wyobrażanie sobie przyszłości. W dodatku pomyślnej. I karmienie się tym obrazem. To nieuprawnione spodziewanie się rzeczy, które – nawet jeśli prawdopodobne – wcale nie muszą się wydarzyć.

Nadzieja zatem nie przystoi filozofom. Wszak oczekiwanie na ziszczenie się czegoś ledwie potencjalnego to hazard. Nie bez kozery pojęcie losu (także tego, który nas czeka) równie silnie związane jest z pojęciem loterii. Tymczasem filozof, kierując się racjonalnym myśleniem i logiką, powinien zmierzać ku pewności. Nie zaś pokładać ufność w czymś, co przynależy do niepoznawalnego jutra. Czy można liczyć, że coś spełni się w czasie, o którym nie mamy żadnej wiedzy? Wobec tego: porzućcie wszelką nadzieję, którzy filozofujecie.

(Pozostanie wam rozpacz. Pozostanie wątpienie. Albo pewność własnych racji i arogancka ufność w swe ludzkie siły.)

Kłaniam, Martinus

Vivat sceptycyzm?

Wydaje mi się, że w wielu sprawach lepiej jest powątpiewać i nie dowierzać, aniżeli żywić całkowite przekonanie o tym, jak się owe mają. Czy jednak sam sceptycyzm wystarczy? Moim zdaniem, to dobry początek. Nie można jednak poprzestać na zwątpieniu w możliwość poznania. Taka postawa nie przybliża do odkrycia istoty nurtującej nas sprawy.

Tak rozumiany sceptycyzm wydaje się jednak niezwykle kuszący. Wielu z ochotą przyjmie założenie, iż niczego nie da się w pełni poznać ani z całą pewnością orzec – po czym zarzuci próby, zaniecha wysiłków i oszczędzi sobie udręki, jaką niosą pytania bez odpowiedzi. Tym samym będą szczęśliwsi; bez niepokojących dylematów, bez rozterek. Wycofają się z aktywności poznawczej do wygodnej obojętności i błogiego spokoju. Ale popadną też w umysłowy zastój. Czytaj dalej

Problem energetyczny

Płytka i miałka być musi moja duchowość, skoro taki sceptycyzm wzbudziły we mnie słowa jednego z uczestników Pogadalni. Pewnie przez to, że nie byłem dostatecznie otwarty na jego przekaz, będę miał teraz trudność, by rzetelnie go przytoczyć. Mówił między innymi o tym, że relacjom międzyludzkim zawsze towarzyszy wymiana energii. Że rozmowa, bez względu na jej temat, to tylko powierzchowna wymiana informacji, a najintensywniejsza interakcja zachodzi na płaszczyźnie energetycznej. Ma to miejsce szczególnie wtedy, gdy kierujemy swą uwagę na konkretnego człowieka. Są osoby, które w czasie kontaktów pasożytniczo wysysają energię z innych – padło określenie „energetyczne zombie” i „energetyczny wampir”. Są też tacy ludzie, którzy (np. poprzez obcowanie z przyrodą) potrafią sobie „naładować akumulatory” w takim stopniu, że potem mogą obdarzać nadmiarem mocy kogoś, komu jej brakuje. Kiedy zaś grupa ludzi, nawet o różnym poziomie energii, zasiądzie w kręgu, to pośród nich energia się kumuluje, jej ogólny poziom wzrasta, przyczyniając się do pomnożenia wspólnego dobra z niej płynącego. I ponoć, panując nad tą wymianą energii, można osiągnąć spokój, pełnię, samopoznanie, samorozwój… Ponoć.

Słuchałem tego z mieszanymi uczuciami. Niby wszystko było spójne, uporządkowane, brzmiało logicznie, niosło krzepiące przesłanie. Jednakowoż dla mnie to nie było przekonujące. Było zarazem intuicyjnie przyswajalne jak i rozumowo budzące obiekcje. Jakbym słuchał baśni, albo lepiej – mitów greckich. Niewielu ludzi je zna, a chyba nikt w nie już nie wierzy. Nie mówiąc o tym, by praktykować kult dawnych bogów. Podobnie z tym transferem energii. Nie da się tego dowieść, pozostaje przyjęcie na wiarę. I jak znalazł, pojawił się piewca tej idei, niczym wskrzeszony starożytny kapłan. A nam pozostało otworzyć się na przyjmowanie energii i nauczyć, jak ustrzec się jej straty.

No właśnie, czy da się energią świadomie zarządzać? Nie wyobrażam sobie (pewnie to wynik mych ograniczeń imaginacyjnych) jak przykładowo spotkać się z kimś i odebrać mu część energii. Albo dajmy na to, czy można stworzyć pole ochronne, aby „energetyczny wampir” nie wyssał naszych zasobów? Choćbym nawet pojął, jak zachodzi taki proces energetycznej cyrkulacji, to wątpię, by dało się kontrolować jego przebieg. Czy mógłbym sobie powiedzieć: Ewa wróciła z urlopu taka naładowana pozytywną energią; spotkam się z nią i uszczknę trochę z jej zapasów. Ale jeśli pojawi się też Adam, to będę musiał uważać, żeby mi części nie odebrał, bo potem zamierzam spotkać się z Gabrielem. Biedak, marnie wygląda, to prześlę mu 10% mocy z mojej baterii. Czyż to nie brzmi… fantazyjnie?   Czytaj dalej

Apostrofa do Erosa

Urodziny Wielkiego Pogadalnika były okazją do spotkania, które na jego wniosek przybrało charakter platońskiej uczty i krążyło wokół tematu Erosa. Każdy wygłaszał pochwałę boga miłości, a jeden z biesiadników spontanicznie napisał nawet wiersz ku jego czci. Uznałem to za świetny pomysł, sam nawet poczułem inspirację, ale że pióro mam powolne, nie podjąłem się tego na miejscu. Jednak po paru dniach stwierdziłem, że szkoda by tamto natchnienie wygasło i pokusiłem się o napisanie małego co nieco. Taki temat, o antycznej proweniencji, wymagał by spróbować przynajmniej polskiego heksametru i wpleść kilka mitologicznych postaci z greckiego panteonu, aby nasz Eros poczuł się, jak w rodzinnej Helladzie. Ocenę efektów pozostawiam czytającym.

Apostrofa do Erosa

Erosie starożytny, skrzydlaty łuczniku,
ty wespół z Afrodytą, wiesz jak serca drgnienia,
zmienić w łomot szaleńczy, w huk gromów bez liku,
dla samego Zeusa do pozazdroszczenia.

Na ucztach filozofów zasiadasz z ochotą;
współodczuwasz dobra i piękna łaknienie.
Choć nie filozofujesz, mądrość twoją cnotą,
Miłowanie Mądrości zaś drugim imieniem.

Kiedy Muzy natchnieniem napełniają czarę,
chcąc uraczyć nim sługę jednej z sztuk dziewięciu,
nieraz dopełniasz puchar miłości nektarem,
by człek nie mógł odpocząć w Hypnosa objęciu.

Oręż twój sam Hefajstos podjął się sporządzić,
jednak w błędzie, kto sądzi, że łuku cięciwa,
by z grotu srebrzystego słodki jad uwolnić,
posyła strzały śmigłe i serce przeszywa…

Kogo ugodzisz strzałą, prawom nie podlega,
z ukochaną osobą wzlata w nieboskłony,
świata prócz niej nie widzi, wad jej nie dostrzega…
ponad wszelką wątpliwość był w oczy trafiony.

Komu „grochem o ścianę” rady towarzyszy,
komu „jak makiem zasiał” wszelkie napomnienia,
kto, poza głosem serca, niczego nie słyszy,
tego strzałą raziłeś w uszy – bez wątpienia.

Jeśli ktoś nie potrafi miłości wyrazić,
wyrzec jak czarujące spętały go więzy,
ani tego, co w duchu przeżywa wysłowić,
temu z całą pewnością przestrzeliłeś język.

Ni mędrzec nie wyczyta z ksiąg opasłych wielu,
ni filozof brodaty, ni Sfinks nie odgadnie,
czy celujesz z namysłem, ale chybiasz celu,
czy też wzrok odwróciwszy, szyjesz gdzie popadnie.

PS
Do prezentów, przy których wespół ucztowałeś, racz przyjąć jubilacie, ten dodatek skromny
i ostrza mej krytyki, którą usłyszałeś pod adresem poezji, nie bądź długo pomny.

Kłaniam, Martinus

Dobrowolne ubezwłasnowolnienie

Czym jest oddanie się? Z grubsza rzecz biorąc, to dobrowolne zrzeczenie się całości lub części swej wolności. Oddanie się we władanie komuś lub… czemuś. Wszak można się oddać jakiejś pasji, rozrywce, nałogowi, lub idei. Można je też rozpatrywać z punktu widzenia fizycznego aktu. Gdy jedna osoba oddaje się innej, przyzwala tym samym na dotyk, pieszczoty, obcowanie cielesne. Chciałbym jednak skupić się na oddaniu w wymiarze duchowym.

Dziwne, ale choć nie jestem przesadnie religijny, to główne skojarzenia mam właśnie z duchowością sakralną. Na przykład oddanie się Bogu, bo o tym pomyślałem, to powierzenie mu siebie, to deklaracja podległości: rezygnuję z wolności, niech wszystko się dzieje zgodnie z Twoją wolą. I w takim sensie postrzegam też oddanie się drugiemu człowiekowi. Podarowanie siebie: całego, albo jakiejś istotnej części mego „ja”. Oddanie władzy nad sobą, to również okazanie głębokiego zaufania, często w poczuciu bezpieczeństwa, jakby błogostanu… może nawet szczęśliwości i uniesienia.

Trudno się pozbyć wrażenia, iż jest w tym jakieś sacrum. Nawet terminologia budzi takie skojarzenia: zawierzenie komuś, powierzenie siebie, poświęcenie się komuś, ofiarowanie siebie. Czyli zwroty związane z wiarą, świętością, ofiarą. Jeśli oddanie się ma ten głębszy, nie cielesny wymiar, to posiada w sobie coś mistycznego, lub jak kto woli metafizycznego. Mimo, że oznacza uległość wobec czyjejś woli i utratę jakiejś części wolności; takie dobrowolne ubezwłasnowolnienie. Swoją drogą – czy oddanie się z własnej woli w niewolę nie zakrawa na paradoks?

Kłaniam, Matinus

Absolut niewolny, czy absolutnie wolny?

Żeby zastanawiać się nad wolnością Absolutu, trzeba w ogóle założyć, że on istnieje. Dla uproszczenia procedury, tak właśnie załóżmy. Ci, którzy przyjmują jego istnienie, generalnie są zgodni co do jego cech; Absolut jest zatem jedynym bytem doskonałym, nie mającym równego sobie, samoistnym duchem poza czasem, nieograniczonym, bez początku i końca, niezależnym od czegokolwiek, wszechobecnym, wszechmocnym, wszechwiedzącym… A mi przyszło do głowy, że jednocześnie jest pozbawionym wolności. Jak to możliwe, by stwórca świata, który obdarzył wolną wolą anioły i ludzi, sam nie miał wolności wyboru? Ktoś mógłby nawet w związku z powyższym zapytać: jak mógłby innym dać coś, czego sam nie posiada? Jednakże, to nie jest tak, iż nie posiada, ale że nie może z tego skorzystać. Czytaj dalej

1 11 12 13